Выбраныя творы (сборник)

Зимой, когда все видимые окрестности покрыты однообразной снежной пеленой, и кажется, что всё вымерло кругом и что никогда уже не кончится зима, жизнь продолжается. На зиму она переходит под крыши - люди собираются по разным хатам и коротают долгие вечера по своим интересам. В одной хате мужики самозабвенно режутся в карты, забыв обо всем, в том числе и о своем хозяйстве. А зимой ведь тоже надо работу делать: дрова возить из лесу, колоть их, скотину кормить и чистить, чинить инвентарь, который понадобится весной и летом. За одним таким забывшимся в хату, сизую от клубов табачного дыма, ворвалась разгневанная жена, накричала на мужа, порвала его карты и велела хоть что-то сделать по дому. Мужики остались сидеть, вытаращив глаза: что это было? Не принято так, чтобы женщины ходили в…

В рассказе описываются события Первой мировой войны через призму одного литовского хутора. На нем жила небольшая семья: пожилые отец и мать и две их дочки, Ядвися и Монтя, совсем молоденькие девушки. Двое сыновей стариков были далеко: один служил срочную, последний год, другой работал на шахте.

Всю весну шли слухи о каких-то учениях, которые проведет здесь лично сам император. И когда внезапно разразилась война, мужиков под вой и причитания баб погнали в гмину, откуда их отправляли "справлять кровавую тризну".

Оставшиеся в деревне и на хуторах старики, женщины, девушки и дети полной мерой хлебнули всех бед, которые приносит война. Об этом даже незачем писать, потому что впечатление, что Горецкий как будто описывает то, что творится в Украине последний год - время идет, а ничего не…

Солдаты своим ходом возвращаются на позиции - кто из отпуска, кто из госпиталя после ранения. Их путь расписан и места дневок и ночевок называются "этапами". Вот на одном таком этапе, в маленькой хатке на Полесье, и происходят события рассказа. Не совсем понятно, к чему тут был центральный эпизод рассказа - рассказ хозяина-полешука о некоем видении, с якобы горящими в небе цифрами 1914, 1915, 1916... На самом деле полешук сам был солдатом, но после тяжелого ранения комиссован вчистую - и он очень ревновал свою молодую жену. Возможно, было отчего - сколько этапов прошло через его хату, пока он был на передовой, а жена его - молодая и красивая... Солдаты переночевали без всяких эксцессов, а утром двинулись дальше, к следующему этапу.

Бессмысленная смерть на бессмысленной войне - и даже без бессмысленного приказа, просто "так положено".

Война идет уже не первый год, все к ней уже привыкли и... начали скучать. Скучно, господа! Всё одно и то же - сидим на насиженном месте, делаем одно и то же, ходим по проторенным дорожкам. Исчезла новизна впечатлений и вялотекущая жизнь на передовой, с редкими перестрелками уже и не пугает, и не вдохновляет.

От нечего делать генерал едет "прогуляться" на передовую, типа проверить состояние вверенных ему частей. С солдатами побалагурил (натужно, солдаты отвечают неохотно), офицеров распушил за то, за это, и захотелось ему стрельнуть из винтовки по немцам...

Я нават не ведаю, якiм чынам трэба гэты аповед ацанiць...Гэта усё роуна, як даваць ацэнку чалавечаму жыццю, таму што гэта на самой справе не нейкi твор, якi можна разабраць на сюжэт, стыль i г.д. Гэта аб'ёмнае жыццё, ад нараджэння да смерцi, такое, якое было i ёсць,канечне без завязкi, кульмiнацыi i развязкi. Проста жыццё сялянскага хлапчука, якi спаткау Першую Сусветную вайну, апiсанае прыгожа, бызлiтасна, жудасна i цяжка. Стыль уражвае, таму што нiчога падобнага я яшчэ не бачыла. Аутары, якiя здольны две-тры старонкi апiсваць пейзаж, гэта яшчэ зразумела, але апiсанне адной кветкi на лiст...Я нават не ведаю, як трэба на гэта рэагiраваць. Гэты аповед я лiчу выдатным рэалiстычным i гiстарычным творам, чытаць яго часам цяжка, але калi жаданне прачытаць узнiкла, праблемай гэта не…

На сучаснай вайне — усе героі ці, лепей кажучы, няма герояў, а ёсць болей ці меней дысцыплінаванае быдла.

Вайна — як яна ёсць. Вачыма аўтара, які каб не "засвяціць" рэальных асоб даў кой-каму з іх "гаворачыя" прозвішчы — Хітруноў, Шалапутаў і г.д. Ён і сябе назваў па-новаму — Лявон Задума, салдат артылерыйскай брыгады. "Вольнашляючыся" Лявон да пачатку вайны паслужыў з які месяц, але і за гэты час паспеў адчуць усе прыемнасці армейскай муштры і знявагі:

...Вы не салдат, а індык, бо вы ўсё нешта думаеце, як індык...

Атмасфера ў войску была да таго негатыўнай, што, як ні парадаксальна, нават пачатак вайны ўспрымаўся салдатамі як нейкае збаўленне, перамена абстаноўкі:

Неяк мімаволі ўсцешыўся, што не трэба мне будзе цягнуць астрожнае жыццё цэлых два гады, што жыццё пойдзе ўжо цікавейшае, што…

...У гэтае аблезлае інтэлігенцыі нашага часу запраўды мала людскасці і інтэлігентнасці (аблезла яна, калі была калісьці). Ці можа мая ўласная інтэлігентнасць якаясь "шыварат-навыварат", і таму я ўсё бачу не так, як трэба.

Не адразу зразумела я, што твор гэты — іншасказальны, як "Гулівер" Свіфта. Беларусы тут называюцца балотнікі, ўкраінцы — коржыкі, рускія — казельцы, татары — шахметы. Мінск перайменаваны ў Кепск, Масква — ў Кучку, Ленінград — у Пальміру, Гомель — у Бадэн. Уласна, аповед будуецца на дзённікавых запісах галоўнага героя Кузьмы, які едзе з Беларусі (Балота) ў Крым (Кіпарысы), заадно заязджаючы яшчэ туды-сюды. Гэта сапраўдны дзённік самога Гарэцкага, толькі зашыфраваны і перапрацаваны. Кузьма пад час падарожжа найперш звяртае ўвагу на балотніцкія справы (прапаганду…

...Селяніну бліжэй і знаямей цяпер пытанне аб міру і зямлі, чымся аб беларускім адраджэнні.

Паручык Абдзіраловіч, а на самой справе падменены ў маленстве сын сялянкі Маланні, ўсё жыццё пражывае ў стане няпэўнасці і нершучасці. Магчыма, якраз з-за гэтай падмены. На рашучыя дзеянні яго не падштурхнула ні каханне, ні нават забойства знаёмага, ўчыненае шпіёнам Гарэшкам, аб якім ён жа са смакам расказаў Абдзіраловічу. Не было ў яго такой простай чалавечай рэакцыі — пакараць забойцу, толькі — пэўная прыкрасць. Натуральна, не вызначыўся Ігнась і з тым, кім жа ён з"яўляецца — панам ці ўсё ж сялянскім сынам, беларусам ці грамадзянінам вялікай Расеі. Яго памкненні да лепшага такія кволыя, што відаць — плёну ад іх не дачакаешся. З іншага боку, уражвае апантанасць адроджаных беларусаў. Здавалася б, у…

Жыццё, жыццё! Мы ўсе прыходзім на свет, хто песняром, хто разьбяром, а то і тым і сім патроху. Мы ўсе ў гады прачнавання нашага розуму — рэфарматары нягоднага старога, будаўнікі лепшай сацыяльнасці, славутыя настаўнікі ці добрыя разбойнікі, але часта-часта жыццё нічагусенькі не пакідае нам і робіць жаласнымі старцамі да пары.

Нейкі зусім ужо заняпаўшы быт беларусаў паказаны ў гэтай аповесці: і абрусы даўно нямытыя, і сяннік невядома якой свежасці... Хоць вядома, што наш народ заўсёды быў вельмі чыстаплотны. Надзвычай бязрадаснае жыццё ў галоўнага героя — Хомкі. Ну, проста ні хвіліначкі радасці. Са школы выгналі, бо ўжываў шмат "мужыцкіх" слоў, а за іх настаўнік застаўляў насіць ганебную бірку (настаўніцкае ноу-хау. Батрачыў, але грошай не бачыў: бацька ўсё забіраў. Нават на першы ў жыцці…