Рецензии на книги — Максим Танк

Сёння мы ведаем паэзію Максіма Танка ў яе хрэстаматыйным варыянце. Адабраную для найноўшых выбраных самім аўтарам, укладальнікамі, рэдактарамі. Зусім інакш выглядаюць зборнікі паэта сярэдзіны ХХ стагоддзя. У іх досыць шмат ідэалагічных вершаў - пра партыю, камунізм і савецкую ўладу. Хаця ў тагачасных маладых паэтаў - Уладзіміра Караткевіча, Рыгора Барадуліна, Рыгора Семашкевіча, Анатоля Сербантовіча - такіх вершаў або зусім няма, або яны ў іншай танальнасці, без пафасу і плакатнай рыторыкі.

Вось і ў зборніку Максіма Танка "Мой хлеб надзённы" нямала ідэалагіяных вершаў. Прычым напісаны яны досыць халтурна і прамалінейна.

Красуйся, Савецкая наша Радзіма! Хай славіцца век тваё гордае імя! Хай рэе над намі твой сонечны сцяг!

Але, калі мы прыгадаем біяграфію Максіма Танка, дык пабачым, што гэта…

Ад Максіма Танка ў школе засталося не лепшае ўражанне, і толькі ва ўніверсітэце я пачала разумець, што гэта талент сусветнага ўзроўню. На экзамене па гісторыі беларускай літаратуры выцягнула білет па яго творчасці і натхнёна расказвала выкладчыку пра яго верлібры і іншыя вершы.

У гэты зборнік паэт Андрэй Хадановіч уключыў сто вершаў, якія вы не сустрэнеце ў школьнай праграме. Тут той Танк, якому не вучаць у школе, не вучаць нават ва ўніверсітэце. Ніякай партыі, ніякага камунізму. Інтэлектуальная, філасофская лірыка, яркая з'ява еўрапейскай паэзіі. Вельмі падабаецца назва кнігі: "Абвяржэнне" — немагчыма перакрэсліць многае напісанае, яно было, ужо стала здабыткам літаратуры, але магчыма перакрыць яго больш вартым, абвергнуць.

У Гамера ён вучыўся быць сляпым, У Байрана — кульгаць, У Поля…

Гавораць: як карабель назавеш, так ён і паплыве. Але ў дачыненні да паэтаў, гэта не заўжды спраўджваецца. Зорныя – не робяцца зоркамі, маёвыя – рэдка бываюць песнярамі вясны, а сталёвыя – не заўжды нязломныя. Вось і Максім Танк не стаў паэтам вайны, хоць розных войнаў на ягоны жыццёвы лёс выпала паўнютка з каптуром.

Максім Танк, асабліва ў паслеваенны час, нязменна падкрэсліваў сваю арыентацыю на еўрапейскую паэзію – і сваім філасофскім зместам, і нават паэтычнай формай – верлібрам, якім у сярэдзіне ХХ стагоддзя ўжо пісала амаль уся Еўропа.

Паэтычны зборнік “Errata” асаблівы ў творчасці паэта. Выйшаў ён у 1996 годзе, калі ўжо некалькі гадоў існавала незалежная Рэспубліка Беларусь, а вершы, якія складаюць кнігу, былі напісаныя ў часы станаўлення незалежнай Беларусі – у 1993-94 гадах.…

Назва і вокладка гэтай кнігі ўводзіць у зман. Ствараецца ўражанне, што гэта цалкам патрыятычная кніга змагання. Але, калі з ёй пазнаёмішся, дык пабачыш, што змагання ў зборніку не вельмі шмат, хаця яно сапраўды ёсць. Але перадусім гэта вершы пра родную Мядзельшчыну, пра жыццё беларускага селяніна, пра прыгажосць Нарачы, а таксама пра горад, які стаў жыцёвым універсітэтам паэта – Вільню.

Пры ўсёй ваянічасці псеўданіма, Максім Танк, канешне, - гэта пранікнёны лірык. Ужо ў яго першай кнізе гэтая лірыка праявілася напоўніцу. І з першай кнігі Максім Танк пачаў апяваць галоўны дыямент яго малой радзімы – возера Нарач. Гэта заўважыў і аўтар прадмовы да зборніка Р. Баравы, напісаўшы: “Яна (Нарач. - АА) нібы пакрыўдзілася, што так доўга абміналі яе ў беларускай паэзіі, і пакрыўдзіўшыся пасылае…

Як па мне, назва гэтага зборніка не зусім паэтычная, яна хутчэй падыходзіць для кнігі ўспамінаў.

Але пры ўсім пры гэтым зборнік вершаў "За маім сталом" - адна з самых сталых кніг паэта. Вершы, якія яна аб'яднала, пісаліся прыканцы 70-х, напачатку 80-х. Гэта быў той час, калі загаіліся раны мінулай вайны і калі крыху прызабыўся жорскі час сталінізму, таму можна было пісаць, кіруючыся пераважна сваім эстэтычным густам. І ў гэтай кнізе густ Максіма Танка выдатна адчуваецца. Зборнік аблюстройвае той час, калі паэт яшчэ пісаў рыфмаваныя вершы, але яго ўсё больш завабліваў верлібр. І ўсё больш паэт хінецца да філасофскай лірыкі, калі нейкая з'ява ці падзея падаецца ў вершы ў аўтарскім асэнсаванні, ці з нейкага нечаканага ракурса, які дае прачытанню падзеі адмысловую танкаўскую глыбіню…

Сёння пра культ асобы і таталітарны рэжым вядома ўсім, нават тым, хто не цікавіцца гісторыяй. Я не прэтэндую на адзіна верную пазіцыю ў дачыненні гістарычных асоб, але хачу распавесці пра свае погляды і кнігу паэзіі Максіма Танка "Каб ведалі”. Адданы камуністычным ідэалам паэт Максім Танк сёння многім не падабаецца, бо “не навучыўся мяняць погляды”, і ў той жа час гэтыя людзі ўхваляюць яго творы даваеннага перыяду, калі ён трапляў у турму і змагаўся з апалячаннем, а таксама верлібры і познія творы. У нас любяць ахвяр і зараз любоў прачнулася да Францішака Аляхновіча, Наталлі Арсенневай, Сяргея Пясецкага і іншых неадназначных асоб, я думаю, у першую чаргу менавіта з-за таго, што на іх адбываліся ганенні ў савецкі час. Будучы рэвалюцыянерам Максім Танк усім падабаўся, стаўшы камуністам –…

Главной темой книги является жизнь белорусского народа: трагедия второй мировой войны и аварии на Чернобыльской АЭС, утрата народной самобытности и проблемы урбанизации, природа и тяжёлый труд в сельской местности, путь к социализму, где автор повторяет пропагандистские заголовки СССР и показывает пренебрежительное отношение к другим республикам. Мне сборник не понравился: много пропаганды, белый/свободный стих.

Максім Танк для мяне хіба адзіны савецкі беларускі пісьменнік, які выклікае павагу. Ці хутчэй так: да якога ў мяне ніколі не ўзнікала прэтэнзій. Пісаў добрыя вершы, з людзьмі быў добры. І яго лісты - пацвярджэнне, што і дома, і на працы, і шмат дзе яшчэ быў аднолькавым. Ён не рабіў з сябе небажыхара, хоць прывілеяў меў шмат. Тут публікуюцца і лісты да жонкі. А па сямейных лістах шмат чаго можна сказаць. І зноў-такі, часта людзі розныя ў сямʼі і на публіцы. Танк не такі.

Максім Танк у многіх творах закранаў пытанне касмічнага турызму, хоць першы такі палёт здзейніўся ўжо пасля яго смерці ў 2001 г. Дэнісам Ціта. Так, размовы пра касмічны турызм пачаліся ў 1967 г. Баранам Хілтанам і Крафтам Эрыкам, але нават першыя турысты-касманаўты паляцелі толькі ў 1990-1991 гг. Такім чынам, беларускі паэт папярэднічаў дасягненням навукі ў сферы касманаўтыкі і касмічных турыстычных палётаў. Напісаная ў 1979 г. Максімам Танкам сучасная на той момант казка пра касмічнае падарожжа Мураша Бадзіні атрымалася ў жанры быліны. І сапраўды, галоўны герой мае ўсе ўласцівасці былінных асілкаў, пра якіх вусная народная творчасць склала не мала гісторый. Ёсць у гэтым творы і ўласцівыя былінам гіпербалы, праўда, мураш не разбівае аб сваю галаву шматпудовыя булавы і не вандруе за…

Чытаючы дзённікі М.Танка, як быццам слухаеш мудрага настаўніка. Дзённік напісаны без залішняга маралізатарства, празрыстай мовай. З яго старонак я пазнаёміўся з новымі (для сябе) імёнамі з айчыннай і сусветнай літаратуры. Такі своеасаблівы культуралагічны "даведнік" з элементамі крытыкі.

У кнізе шмат паўсядзённай інфармацыі. Мне гэта цікава. Мінус дзённікаў у тым, што Танк быў асцярожным. Ён не хацеў быць вострым, не хацеў даваць ацэнкі. Таму гэтага там няма.

Максім Танк — адзін з самых вядомых беларускіх паэтаў. Ягоная біяграфія дае зразумець, які шлях прывёў звычайнага хлапчука з Мядзельшчыны да гэтага звання. Танк жыў падчас падзелу Беларусі на заходнюю і ўсходнюю часткі, і яму даводзілася жыць на абедзьвух. Праблемы памежжа і аб’яднання Беларусі вельмі турбавалі маладога Яўгена Скурко (сапраўднае імя Танка). Ён быў моцным савецкім прапагандыстам у Польшчы, заўсёды быў аматарам беларускай мовы, што была забаронена. Пазней, пасля аб’яднання Беларусі, займаў даволі высокія літаратурныя і палітычныя пасады (галоўны рэдактар “Полымя”, старшыня Саюза пісьменнікаў БССР, старшыня Вярхоўнага Савета БССР). Менавіта з-за пасадаў Танка лічылі дзяржаўным пісьменнікам, літаратурнай вярхушкай. Але сам аўтар цярпець не мог такое стаўленне да сябе, што…