Лучшие книги Станиславы Пшибышевской

«Дело Дантона» — вершина творчества Станиславы Пшибышевской (1901–1935), крупнейшего польского драматурга первой половины XX века.

В центре этой драмы — противостояние двух исключительных личностей: неподкупного Робеспьера и продажного Дантона. В первом Пшибышевская видела почти идеальное воплощение своей концепции гения, во втором — гения-отступника, который служению идее предпочел личную выгоду.

«Дело Дантона» (1929) — главная часть своеобразной драматической «революционной трилогии», куда также входят одноактный «Девяносто третий год» и неоконченный «Термидор». Опираясь на результаты обширных исторических изысканий, Пшибышевская предлагает блестящий анализ механизмов революции и политической власти.

Великая французская революция – главная тема творчества Пшибышевской. Помимо пьес и прозы, оставила обширное эпистолярное наследие. Скончалась в нищете и забвении, признание пришло к ней лишь после смерти. Сегодня ее пьесы занимают видное место в репертуаре польских театров.

Возрождению интереса к драматургии Пшибышевской во многом способствовал Анджей Вайда, который в 1975 г. поставил «Дело Дантона» на сцене, а в 1983 г. выпустил фильм «Дантон», снятый по мотивам пьесы.

В оформлении обложки книги использованы фрагменты картин Альфреда Луде «Робеспьер, Дантон и Марат» и Бернара Журдана «Штурм Бастилии».

Stanislawa Przybyszewski is recognized as a major twentieth-century playwright on the basis of her trilogy about the French Revolution, of which The Danton Case and Thermidor are the principal parts. Thermidor shows the final playing out of this drama, as Robespierre, left alone with the heroic absolutist Saint-Just, foresees the ruin of himself and his cause, and in his despair predicts that hatred, war, and capitalism will steal the Revolution and corrupt nineteenth-century man.

Książka zawiera nigdy i nigdzie przedtem niepublikowane opowiadania Stanisławy Przybyszewskiej (1901-1935), od roku 1921 aż do śmierci związanej z Wolnym Miastem Gdańskiem, którego, jak potwierdzają ustalenia biograficzne, niemal w ogóle nie opuszczała, poświęcając się pracy literackiej. Podstawę wydania stanowią rękopisy i powstałe za życia pisarki maszynopisy, przechowywane w Archiwum Polskiej Akademii Nauk. Zbiór ma na celu przywrócenie pamięci o zamieszkałej w międzywojennym, niemieckojęzycznym Gdańsku wybitnej polskojęzycznej pisarce, stanowiąc kontynuację projektu wydania drukiem wszystkich jej niepublikowanych dzieł, w ramach którego ukazały się Cyrograf na własnej skórze i inne opowiadania (2015), Asymptoty (2018) i Twórczość Gerarda Gasztowta (2019).

Twórczość Gerarda Gasztowta to odpowiedź Przybyszewskiej na powieść jej ojca zatytułowaną Krzyk (1917). Utwór opowiada o losach stojącego u progu kariery malarza. Pewnego dnia Gasztowt ratuje niedoszłą samobójczynię. Nieprzeciętna inteligencja nieznajomej fascynuje artystę, który użycza jej na noc swojego mieszkania. Rankiem Tamara znika. Poszukujący jej Gerard błąka się w plątaninie miejskich ulic i zaczyna tracić kontakt z rzeczywistością.

Groteska łączy się tu z horrorem, a proza psychologiczna z ekspresjonistyczną. Nie wiadomo, które wydarzenia rozgrywają się naprawdę, a które są jedynie projekcją umysłu bohatera, czy Gasztowt jest chory psychicznie, czy opętany. Przybyszewska podejmuje dialog nie tylko ze swoim ojcem, ale i z całą tradycją młodopolską, wykorzystując w powieści motyw okrucieństwa artysty, opisy sadystycznej seksualności oraz obrazowanie za pomocą halucynacji i alkoholowych wizji.

„Asymptoty” obalają mit, wedle którego Przybyszewską interesowała wyłącznie rewolucja francuska. Tematyka powieści, nigdy dotąd niepublikowanej, jest współczesna, akcja rozgrywa się w kosmopolitycznym środowisku naukowych elit dwudziestolecia międzywojennego. Jej główny motyw to studium rozpadu małżeństwa Edy i Charlesa, bakteriolożki o międzynarodowej sławie i wypalonego zawodowo publicysty.

Powieść stanowi popis erudycji Przybyszewskiej, zawiera liczne dyskusje o literaturze epoki i aktualnych wydarzeniach politycznych. W warstwie psychologicznej autorka podnosi kwestię depresji i dalekosiężnego wpływu stresu pourazowego na człowieka, relacji dorosłej córki z ojcem, problemów pojawiających się w związkach słabych emocjonalnie mężczyzn z silnymi kobietami-intelektualistkami oraz wpływu problemów dorosłych na daleką od niewinności psychikę dzieci.

Niniejsza książka zawiera siedem nigdy i nigdzie przedtem niepublikowanych opowiadań Przybyszewskiej, wydanych z rękopisów i powstałych za życia pisarki maszynopisów zachowanych w Archiwum Polskiej Akademii Nauk. Skrzące się erudycją i niezwykle wnikliwe psychologicznie, poświęcone są zarówno historii, jak i czasom współczesnym pisarce. Wielokrotnie powraca w nich motyw uzdolnionej intelektualnie, ambitnej kobiety, usiłującej znaleźć dla siebie miejsce w międzywojennej rzeczywistości. Osiemdziesiąt lat po swojej śmierci Stanisława Przybyszewska wychodzi z cienia sławnego ojca, przemawiając własnym głosem literackim i dowodząc, jak niesłusznie skazano ją na zapomnienie.

„Sprawa Dantona” to pięcioaktowy dramat stanowiący kronikę wybranych wydarzeń rewolucji francuskiej – od momentu aresztowania i egzekucji hebertystów aż po proces i śmierć Dantona. Wiązało się to z zainteresowaniami Stanisławy Przybyszewskiej, którą historia rewolucji francuskiej zafascynowała ją na tyle, iż stale pogłębiała wiedzę o niej, a także uczyniła ją tematem wielu swoich utworów.
W „Sprawie Dantona” widoczna jest walka pomiędzy stronnictwem popierającym Dantona a zwolennikami Robespierre’a. W dramacie autorka dała wyraz własnym przekonaniom i sympatiom – jednoznacznie opowiedziała się po stronie Robespierre’a, broniąc jego racji ideowych i sprzeciwiając się wizerunkowi krwawego dyktatora narzuconemu mu przez historię.
Rewolucję jako taką Przybyszewska traktowała jako pewną szczególną sytuację dziejową, w której mogą działać i rozwijać się jednostki wybitne. Pisarka akceptowała i ofiary, i okrucieństwo rewolucji, uzasadniając je celem wyższym – dążeniem do doskonałości społecznej i realizacji ideałów rewolucyjnych. W działaniach rewolucyjnych widziała wolę życia i rozwoju, w przeciwieństwie do biernej akceptacji rzeczywistości.
Przybyszewska „Sprawę Dantona” uważała za dzieło życia, choć utwór został w pełni doceniony dopiero po śmierci autorki.

Stanislawa Przybyszewski is recognized as a major twentieth-century playwright on the basis of her trilogy about the French Revolution, of which The Danton Case and Thermidor are the principal parts. The Danton Case depicts the battle for power between two exceptional individuals: the corrupt sentimental idealist, Danton, and the incorruptible genius of the Revolution, Robespierre. Thermidor shows the final playing out of this drama, as Robespierre, left alone with the heroic absolutist Saint-Just, foresees the ruin of himself and his cause, and in his despair predicts that hatred, war, and capitalism will steal the Revolution and corrupt nineteenth-century man.

«Дело Дантона» – вершина творчества Пшибышевской, главная часть драматической «революционной трилогии», куда также входят одноактный «Девяносто третий год» и неоконченный «Термидор». В центре этой драмы противостояние двух исключительных личностей: неподкупного Робеспьера и продажного Дантона. В первом Пшибышевская видела почти идеальное воплощение своей концепции гения, во втором – гения-отступника, который служению идее предпочел личную выгоду. Опираясь на результаты обширных исторических изысканий, автор предлагает блестящий анализ механизмов революции и политической власти. При жизни автора пьеса ставилась дважды.