2.5

"Не нравятся мне эти русские". В. Кожевников. "Щит и меч".

- Садитесь. Курите?
- В доброго начальничка играем? Мы это проходили...
- Проходили, значит... ну вот об этом мы и поговорим, товарищ автор.
- Не о чем мне с вами разговаривать, товарищ читатель. Я все сказал. Своей книгой.
- Читали-читали мы эту гремучую смесь шпионского романа, альтернативной истории и советской агитки... Сложный случай. Ладная составляющая фантазии и динамики в сюжете не позволяет исключить книгу из ряда художественных... Ладный процент правды делает невозможным отвержение книги как исключительно идеологической.
- Тут только правда. Вся правда о разведчиках, Великой Отечественной войне, советском Человеке и несоветском человечишке.
- Как там советовал Геббельс? Идеальная процентовка 40% правды на 60% выдумки или наоборот?.. Именно правда задела больше всего.
- Ха. А еще читателем назвался! Какой ты читатель, даже притвориться не можешь, сурового следователя из себя корчишь. Читателя прежде всего должно интересовать искусство: сюжет, герои, язык. А тебя интересует правда! Геббельса еще приплел. Не сомневайся, мое произведение - самая что ни есть художественная правда для всех наших советских граждан.
- Ладно, начнем с искусства. Средненькая книга. Сюжет неровный. Для шпионского романа слишком затянута, слишком много документальных и еще больше идеологических вставок. Детективной линии нет. Романтических эпизодов маловато. Приключения изредка выглянут и быстро спрячутся. Психологического триллера не хватает. Подозреваю, что бороться за читателя нужды не было.
- Зачем это за читателя - бороться?.. С читателем - это да, это мы умеем. За читателя на гнилом западе пусть борются. У нас, слава партии, все просто: написал правильную книгу - напечатали. И книга моя интересная и правдивая. Потому что работа разведчика - это аналитика, долгое кропотливое изучение документов, долгое ожидание единственного удобного момента, нудное изучение повседневности, копание в мусоре, ведь именно он лучше всего рассказывает о жизни людей.
- К рассказу о буднях разведчика замечаний нет. Это действительно интересно. Взросление. Рост профессионализма, путь от простого водителя до почти верхушки Вермахта. Вживание в образ. Нет претензий. Если не считать суперменности героя. Он прекрасно рисует, прекрасно разбирается в живописи, литературе, химии, физике, отличает немецкие диалекты, ремонтирует технику (способен сделать ответвление телефонной линии, придумать схему автоматического фотографирования сейфа от телефонного звонка), запоминает пачки страниц текста наизусть, умеет писать удачные рапорты (обладает талантом стилизатора-писателя), хорошо делает массаж, неожиданно становится хорошим лакеем... автор, тут ты и прокололся! КАК советский человек мог быть хорошим лакеем???.
- А как же мои персонажи второго плана? Вот Зубов не такой и супермен, живой человек: атлет, красавец, храбрец, боевик, горячий русский парень, даже в немку влюбился...
- Это его единственная "отрицательная" черта. А сколько он личин поменял - и никто его не опознал, никто не разоблачил... То офицер без документов в больнице, то атлет в театре, то снова офицер... И никто не удивился даже. От мультигениальности Зубова и Белова скулы сводило, глаза закатывались, желудок портился...
- Так тебе и надо, продался буржуям - и теперь от нашей советской действительности крутит. Вот наши советские - человечишча, читателища...
- МОЛЧАТЬ! Хватит уже о советских. Что за пропаганда нового вида национализма.
- Фашисты убивали евреев - они националисты, а все русские-советские...
- Все "русские-советские" по этой книге - сверхлюди, которые возвышаются над всеми другими и физической красотой, и силой, и интеллектом, и чрезвычайными способностями. "Русские всё умеют", "русские отдали последнее", "русские самые опасные", "русские живучие"... А если среди русских оказывается предатель, то он обязательно имеет западные (немецкие) корни или принадлежит к тому классу, который (справедливо?!) подлежит уничтожению (бывший помещик, белоэмигрант, националист...). Редкостная по националистичности книга.
- Получается, фашисты евреев не убивали, они хорошие, а русские плохие?..
- Вот что терпеть невозможно: подмены понятий. Мир сложен и многообразен. Если не А, то не обязательно Б, бывает еще В, Г, Д... и другие буквы. Преступления фашизма никто не оспорит. Как никто не оспорит преобладающий взнос и преобладающие потери западной части бывшего Советского Союза во Второй мировой (а не только Великой Отечественной) войне. Но "русские" (советские! кроме русских воевали и белорусы, и украинцы, и представители кавказских республик, и северных народов) не были исключительно патриотами, исключительно героями, исключительно гениями и Прометеями. А фашисты не делились на тех, кто имел женоподобную внешность или обвисшие животы, кстати, если бы они были такими глупыми психами, как показано в книге, они не завоевали бы пол-Европы. А западные союзники не были исключительно тупыми, корыстными, предательскими существами, которые постоянно искали, как помириться с Гитлером или его преемником и уничтожить Советский Союз (с их точки зрения, между прочим, - государство зла, и как я их понимаю). Хотели бы - уничтожили. Значительную часть Европы отбили бы без проблем, если бы поставили целью. Неизвестно, как повернулась бы война без участия союзников, сколько еще "мяса" положило бы советское руководство на фронтах. По этой книге, даже организаторы покушений на Гитлера были недалекими поскудниками.
- Это твоя испорченная западной колбасой идеология, а моя правда правдейшая. Таких, как ты, читатель, надо было в 37-м...
- Ну вот и вспомнили 37-й. Как только слово не в тон, сразу угрозы. Куда только мгновенно пропадает хваленое в книге благородство русских?
- И вообще это моё художественное произведение. Как хочу, так и пишу.
- Ага. Художество. Еще вспомни рассуждения Белова о парадных портретах. Писал о Гитлере и его верхушке, а получилось - точно о верхушке советской. Художественности на два тома не хватает. А идеологии перебор.
- А как же упоминание о расстреле Сталиным командного состава перед войной?.. А как же упоминание о расстрелянном чекистом танкисте вначале?.. Вот тебе, читатель, правда.
- Повезло, что книгу выпустил во время оттепели. Если бы на пару лет раньше или позже, когда подморозило, вернул бы, автор, "светлую" фигуру Сталина... А может, со Сталиным были личные счеты?.. Нет, вряд ли посмел бы. Слишком все выдержано в нужной линии. Книга-плакат. Книга-агитка. Ни на полшага отклонения от партийной линии.
- Но ведь времена были какие... И я искренне...
- Трудно поверить в искренность, когда перед тобой розовая односторонняя сказочка. Не поверю, что автор видел исключительно идеальных советских (русских) людей, что ему не встретились карьеристы, слабые на интеллект, сильные на взяточничество. Что он видел вагоны художественных ценностей, вывезенных немцами, но не заметил вагонов личных ценностей, награбленных советским высшим составом. Видел жестокость оккупантов и не видел жестокости советских мстителей (причины, мотивация разные, но жестокость и есть жестокость). Не мог не видеть. Не мог не знать. Не был слепым. Но оправдывает, обеливает "чекистов". Верю, что были в войну герои, настоящие мужчины, жертвенные разведчики. Но не думаю, что нужно сегодня возносить хвалу всем гэбистам, среди которых многие расстреливали своих солдат, отправляли в лагеря, калечили судьбы родственникам "врагов народа". Вот встретилось в одной рецензии "человек, пишущий правду, пишет всю правду - и плохое, и хорошее. А тот, кто пишет только одну сторону правды - пропагандист" (и это сказано о злых американцах, которые - о, ужас! - написали о войне со своей точки зрения, а должны были отбросить своё мнение и писать в стиле русской пропаганды).
- Не, ты, читатель, в меньшинстве! Сегодня моя идеология снова возносится над искусством. И ты меня не осудишь, брось глупые игры в следователя. Не получается у тебя, не на того учился. Расслабься. История - только роман. И автор его - всегда победоносная идеология.

Па-беларуску...

Па-беларуску...

- Сядайце. Паліце?
- У добрага начальнічка гуляем? Мы гэта праходзілі...
- Праходзілі, значыць, ну вось пра гэта мы і пагаворым, таварыш аўтар.
- Няма мне, пра што гаварыць з вамі, таварыш чытач. Я ўсё сказаў. Сваёй кнігай.
- Чыталі-чыталі мы гэтую грымучую сумесь шпіёнскага рамана, альтэрнатыўнай гісторыі і савецкай агіткі... Складаны выпадак. Ладны складнік дынамікі і фантазіі не дазваляе выкасаваць кнігу з шэрагу мастацкіх... Ладны працэнт праўды робіць немагчымым адпрэчанне кнігі як выключна ідэалагічнай. Як там сцвярджаў Гэбэльс? ідэальная працэнтоўка 40 праўды на 60 выдумкі ці наадварот?
- Тут толькі праўда. Уся праўда пра разведчыкаў, Вялікую Айчынную вайну, савецкага Чалавека і несавецкага чалавечка.
- Менавіта праўда цікавіць нас найперш.
- Ха. А яшчэ чытачом назваўся! Які ты чытач, нават прыкінуцца не можаш, суровага следчага з сябе строіш. Чытача найперш мусіць цікавіць мастацтва: сюжэт, героі, мова. А цябе цікавіць праўда! Гэбэльса яшчэ прыплёў. Не сумнявайся, мой твор - самая што ні ёсць мастацкая праўда для ўсіх нашых савецкіх грамадзянаў.
- Ладна, пачнем з мастацтва. Сярэдненькая кніга. Сюжэт няроўны. Для шпіёнскага рамана надта зацягнутая, дэтэктыўнай лініі няма, кахання вобмаль, прыгоды зрэдку выбліснуць ды хутка згаснуць, псіхалагічнага трымценніка не хапае - ну не трымціць нічога. Падазраю, што змагацца за чытача патрэбы не было.
- Нашто гэта за чытача - змагацца?.. На гнілым захадзе хай змагаюцца. У нас, дзякуй партыі, усё проста: напісаў правільную кнігу - надрукавалі. І кніга мая цікавая і праўдзівая. Таму што праца разведчыка - гэта аналітыка, доўгае карпатлівае вывучэнне дакументаў, доўгае чаканне адзінага зручнага моманту, нуднае вывучэнне штодзённасці, капанне ў смецці, бо менавіта яно найлепш апавядае пра жыццё людзей.
- Да выкладу будняў разведчыка заўваг няма. Гэта насамрэч цікавая лінія. Сталенне. Рост прафесійнасці, шлях ад простага кіроўцы да амаль вярхушкі Вермахта (эх, вайна рана скончылася, ён, можа, месца фюрара заняў бы?). Ужыванне ў вобраз. Прэтэнзій няма. Калі не лічыць супермэннасці героя. Ён выдатна малюе, выдатна разбіраецца ў жывапісе, літаратуры, хіміі, фізіцы, адрознівае нямецкія дыялекты, рамантуе тэхніку (здольны зрабіць адгалінаванне тэлефоннай лініі, прыдумаць схему аўтаматычнага фатаграфавання сейфа ад тэлефоннага званка), запамінае пачкі старонак тэксту на памяць, умее пісаць трапныя рапарты (валодае талентам стылізатара-пісьменніка), добра робіць масаж, нечакана стаецца добрым лакеем... аўтар, тут ты і пракалоўся! ЯК савецкі чалавек мог быць добрым лакеем???.
- А як жа мае другасныя персанажы? Вось Зубаў не такі і супэрмэн, жывы чалавек: атлет, прыгажун, адважнік, баявік, гарачы рускі хлопец, нават у немку закахаўся...
- Гэта яго адзіная "адмоўная" рыса. А колькі ён лічынаў памяняў - і ніхто ж яго не апазнаў, ніхто не выкрыў... То афіцэр без дакументаў у шпіталі, то атлет у тэатры, то зноў афіцэр... І ніхто не здзівіўся нават. Ад мультыгеніяльнасці Зубава і Бялова скулы зводзіла, вочы закатваліся, страўнік псаваўся...
- Адразу відаць, слабенькі чытач пайшоў. Вось у нашы часы былі людзі, чалавечышчы, чытачышчы... Усе яны, вядома, былі савецкімі людзьмі.
- МАЎЧАЦЬ! Хопіць ужо пра савецкіх. Што за прапаганда новага віду нацыяналізму.
- Фашысты забівалі габрэяў - яны нацыяналісты, а ўсе рускія-савецкія...
- Усе "рускія-савецкія" паводле гэтай кнігі - звышлюдзі, якія вывышаюцца над усімі іншымі і фізічнай прыгажосцю, і сілай, і інтэлектам, і надзвычайнымі здольнасцямі. "Русские всё умеют", "русские отдали последнее", "русские самые опасные", "русские живучие"... А калі сярод рускіх аказваецца здраднік, то ён абавязкова: мае заходнія (нямецкія) карані або належыць да таго класу, які (справядліва?!) падлягае знішчэнню (былы памешчык, белаэмігрант, нацыяналіст...). Рэдкасная паводле нацыяналістычнасці кніга.
- Дык што, фашысты габрэяў не забівалі, яны добрыя, а рускія дрэнныя?..
- Вось што немагчыма трываць: падмены паняццяў. Свет складаны і разнастайны. Калі не А, то не абавязкова Б, бывае яшчэ В, Г, Д... і іншыя літары. Злачынствы фашызму ніхто не аспрэчыць. Як ніхто не аспрэчыць пераважны ўнёсак і пераважныя страты заходняй часткі былога Савецкага Саюза ў Другой сусветнай вайне. Але "рускія" (савецкія! акрамя рускіх ваявалі і беларусы, і ўкраінцы, і прадстаўнікі каўказскіх рэспублік, і паўночных народаў) не былі выключна патрыётамі, выключна героямі, выключна геніямі і Праметэямі. А фашысты не дзяліліся на тых, хто меў жонападобную знешнасць або абвіслыя жываты. А заходнія саюзнікі не былі выключна тупымі, карыслівымі, здрадлівымі істотамі, якія ўвесь час шукалі, як памірыцца з Гітлерам ці яго наступнікам ды знішчыць Савецкі Саюз (з іх гледзішча, між іншым, - дзяржаву зла, і як я іх разумею). Хацелі б - знішчылі б. Значную частку Еўропы адбілі б без праблем, каб паставілі за мэту. Невядома, як павярнулася б вайна без удзелу саюзнікаў, колькі яшчэ "мяса" паклала б савецкае кіраўніцтва на франтах. Паводле гэтай кнігі, нават арганізатары замахаў на Гітлера былі недалёкімі паскуднікамі.
- Гэта твая сапсаваная заходняй каўбасой ідэалогія, а мая праўда іншая. І ўвогуле гэта мой мастацкі твор. Як хачу, так і пішу.
- Ага. Мастацтва. Яшчэ ўспомні развагі пра парадныя партрэты. Пісаў пра Гітлера і яго вярхушку, а атрымалася - дакладна пра вярхушку савецкую. Мастацкасці не хапае на два тамы. Праўды не хапае.
- А як жа згадка пра расстрэл Сталіным каманднага саставу?.. А як жа згадка пра расстралянага чэкістам танкіста напачатку?.. Вось табе, чытач, праўда.
- Пашанцавала, што кнігу выпускаў у час адлігі. Каб на пару гадоў раней ці пазней, калі падмарозіла, вярнуў б "светлую" постаць Сталіна... А можа, былі асабістыя рахункі з Сталіным?.. Не, наўрад ці асмеліўся б. Надта ўсё вытрымана ў патрэбнай лініі. Кніга-плакат. Кніга-агітка. Ні на паўкроку адхілення ад партыйнай лініі.
- Але ж часы былі якія... І я шчыра...
- Цяжка паверыць у шчырасць, калі перад табой ружовая аднабаковая казачка. Не паверу, што аўтар бачыў выключна ідэальных савецкіх людзей, што яго абмінулі кар'ерысты, слабыя на інтэлект, моцныя на хабарніцтва. Што ён бачыў вагоны мастацкіх каштоўнасцяў, вывезеных немцамі, але не заўважыў вагоны асабістых каштоўнасцяў, нарабаваных савецкім вышэйшым складам. Бачыў жорсткасць акупантаў і не бачыў жорсткасці савецкіх помснікаў (прычыны, матывацыя розныя, але жорсткасць і ёсць жорсткасць). Не мог не бачыць. Не мог не ведаць. Не быў сляпым. Але апраўдваў, абельваў чэкістаў. Веру, што былі ў вайну героі, сапраўдныя мужчыны, ахвярныя разведчыкі. Але не думаю, што трэба сёння ўзносіць хвалу ўсім гэбістам, сярод якіх многія расстрэльвалі сваіх салдатаў, адпраўлялі ў лагеры, скалечвалі лёсы сямейнікам "ворагаў народа".
- Ты, чытач, у меншасці! Сёння мая ідэалогія зноў узвышаецца над мастацтвам. І ты мяне не засудзіш, кінь дурныя гульні ў следчага і допытніка. Не атрымліваецца ў цябе, не на тое вучыўся. Расслабся. Гісторыя - толькі раман. І аўтар яго - заўсёды пераможная ідэалогія.