4

Книга в определенной мере вернула меня в детство. В то забытое детство, когда с интересом читались книжки про революционеров, а также различные рассказы о сибирской живности. Я все боялась, когда начнется отторжение: навязчивая советская пропаганда. Так и не дождалась! Главный герой, правда, правильный до сиропности, да и о предреволюционных свершениях вещается, но... не воротит от этого почему-то. (Может, революционером главный герой стал только потому, что автор в то время в общесоветском пространстве не мог сделать его просто повстанцем-националистом?.. Но, объективно говоря, революционеров в то время среди небезразличной молодежи хватало...)

Таким образом, герой романа поляк Бронислав Найдаровский, максималист, бессребреник, на все руки мастер, попал на каторгу за намерение убить царя, каторгу отбыл и едет на вечное поселение в Сибирь. Он отличный стрелок, поэтому вскоре становится отличным охотником. Дружит с местными. Встречается с интересными людьми. Охотится на зверюшек в тайге. Некоторых приручает. Строит дом. Добывает золото. Приручает миллионера Зотова. Сталкивается с бандитами. Приручает бурятов. Ну, там много всего. События мелькают. Сибирь – неисчерпаемая сокровищница, Клондайк и рай.

Повествование простое. Иногда в художественный текст делаются исторические вставки: ну, естественно, на дне рождения революционера о чем еще говорить, как не о политическом раскладе в России, реформах Столыпина или кооперативном движении в Сибири. Удивительно: как только исторический загруз начинал немного напрягать, он заканчивался. Будем считать, Неверли точно отмерил, сколько читатель способен терпеть нехудожественной информации.
Книга насыщена, интересна, но неоднородна, сыровата. Она могла бы быть ранней у писателя, но она поздняя, последняя. Может, автору не хватило времени для шлифовки...

Не знаю, как воспринимали русские читатели рассказы о событиях восстаний 1830, 1863-го (написано – “в Польше”, читай – “в Польше + Беларуси”), может, просто как абстрактные приключенческие вставки. Думаю, многие читатели из Беларуси воспринимали их как довольно болезненное напоминание о пережитом собственными предками, как родное и личное.
Такая яркая, полная приключений жизнь Бронислава Найдаровского точно не исключительная (не имею в виду детали, конечно), а почти типичная, недаром он упоминает других, былых повстанцев (1794-го, 1830-го, 1863-го – как только вырастало новое поколение молодежи, оно стремилось освободить страну, неизменно терпя поражение и умножая политических эмигрантов и исследователей дальних земель). Изучение далеких восточных народов существенно продвинулось благодаря молодым, как правило, образованным и искренним белорусам и полякам, сосланным в Сибирь (Дыбовский, Пекарский, Домейко, Черский): кто любил свою Родину, смог полюбить и чужую землю, неустанно мечтая о возвращении.

С легким злорадством следила я за движением времени в романе, предрекала нерадужное разрешение судеб персонажей. Ррреволюционерррчики... Что с вами будет после 1917-го?.. Этот пойдет в белое движение?.. Эти убежали в Харбин, получили шанс драпануть на Запад?.. Вряд ли их денежки после 17-го будут дорого стоить... Ну а этот явно будет расстрелян своими задолго до 1937-го. Автор решил иначе. Не мог в свое время иначе решить... Ну мы-то, получив удовольствие от милой правдоподобной сказки, знаем, как все было на самом деле.

І па-беларуску...

Тут...

Кніга ў пэўнай ступені вярнула мяне ў дзяцінства. У тое забытае дзяцінства, калі з цікавасцю чыталіся кніжкі пра рэвалюцыянераў, а таксама розныя апавяданні пра сібірскую жыўнасць. Я ўсё баялася, калі пачнецца адтаржэнне: настойлівая савецкая прапаганда. Так і не дачакалася! Галоўны герой, праўда, правільны да сіропнасці, дый пра перадрэвалюцыйныя здзяйсненні вяшчаецца, але... не верне ад гэтага чамусьці. (Можа, рэвалюцыянерам галоўны герой стаў толькі таму, што аўтар у той час у агульнасавецкай прасторы не мог зрабіць яго проста паўстанцам-нацыяналістам?.. Але, аб'ектыўна кажучы, рэвалюцыянераў у той час сярод неабыякавай моладзі хапала...)

Такім чынам, герой рамана Браніслаў Найдароўскі, максімаліст, бяссрэбранік, на ўсе рукі майстар, патрапіў на катаргу за намер забіць цара, катаргу адбыў і едзе на вечнае пасяленне ў Сібір. Ён выдатны стралок, таму неўзабаве робіцца выдатным паляўнічым. Сябруе з мясцовымі. Сустракаецца з цікавымі асобамі. Палюе зверыкаў у тайзе. Некаторых прыручае. Будуе дом. Здабывае золата. Прыручае мільянера Зотава. Сутыкаецца з бандытамі. Прыручае буратаў. Ну, там многа ўсяго. Падзеі мільгаюць. Сібір – невычэрпная скарбніца, Кландайк і рай.

Аповед просты. Часам у мастацкі тэкст робяцца гістарычныя ўстаўкі: ну, натуральна, на дні народзінаў рэвалюцыянера пра што яшчэ гаварыць, як не пра палітычны расклад у Расеі, рэформы Сталыпіна або кааператыўны рух у Сібіры. Дзіўна: як толькі гістарычны загруз пачынаў троху напружваць, ён сканчаўся. Будзем лічыць, Неверлі дакладна адмераў, колькі чытач здольны трываць немастацкай інфармацыі.
Кніга насычаная, цікавая, але неаднародная, сыраватая. Яна магла б быць пачатковай у пісьменніка, але ж яна позняя, апошняя. Можа, аўтару не хапіла часу для шліфоўкі...

Не ведаю, як успрымалі рускія чытачы аповеды пра падзеі паўстанняў 1830, 1863-га (напісана – “у Польшчы”; чытай – “у Польшчы + Беларусі”), можа, проста як абстрактныя прыгодніцкія ўстаўкі. Думаю, многія чытачы з Беларусі ўспрымалі іх як даволі балючае нагадванне пра перажытае ўласнымі продкамі, як роднае і асабістае.
Такое яскравае, поўнае прыгодаў, жыццё Браніслава Найдароўскага насамрэч не выключнае, а амаль тыповае (натуральна, я не маю на ўвазе дэталі), недарэмна ён згадвае іншых, колішніх паўстанцаў (1794-га, 1830-га, 1863-га – як толькі вырастала новае пакаленне моладзі, яно мкнулася вызваліць краіну, нязменна церпячы паразу і множачы палітычных эмігрантаў і даследчыкаў дальніх зямель). Вывучэнне далёкіх усходніх народаў істотна прасунулася дзякуючы маладым, як правіла, адукаваным і шчырым беларусам і палякам, сасланым у Сібір (Дыбоўскі, Пякарскі, Дамейка, Чэрскі): хто любіў сваю Радзіму, змог палюбіць і чужую зямлю, нястомна марачы пра вяртанне.

З лёгкім зларадствам сачыла я за рухам часу ў рамане, сурочвала вырашэнне лёсаў персанажаў. Рррэвалюцыянерррчыкі... Што з вамі будзе пасля 1917-га?.. Гэты пойдзе ў белы рух?.. Гэтыя ўцяклі ў Харбін, атрымалі шанец драпануць на Захад?.. Ці шмат будуць каштаваць іх грошыкі пасля 17-га?.. Ну а гэты яўна будзе расстраляны сваімі задоўга да 1937-га. Аўтар вырашыў інакш. Не мог у свой час інакш вырашыць... Ну а мы атрымалі задавальненне ад мілай праўдападобнай казкі, але ведаем, як усё было насамрэч.