4 Школа - лайтавая версія жыцця

Інфармацыйная гадзіна
Перад намі моцная падлеткавая кніга. Дынамічная, рэалістычная, педагагічная, аптымістычная. Здольная захапіць экшэнам і натхніць на філасафаванне, а таксама выхаваць добрага адказнага грамадзяніна, куды ж без гэтага.

Асноўнае дзеянне адбываецца ў школе і вакол яе. Першыя дзве чвэрці дзясятага класа і крыху трэцяй. Урокі, бацькі, хобі, пікнікі, кампы і тусня. Тры хлапцы і адна дзяўчына - у галоўных ролях. Назва троху падманвае: чараўніцтва не прысутнічае, ёсць пара эпізодаў з лёгкай містыкай на ўзроўні народных замоваў і прычараванняў.

Шкалата знаёміцца, сябруе, здраджвае, варагуе, інтрыгуе, смяротна крыўдзіцца, здымае разам кіно, ездзіць на лецішча, ладзіць стрыптыз наўпрост на перапынку ў класе, шкадуе п'янага настаўніка і цвярозых настаўніц, дапамагае бамжу, шукае паразуменне з бацькамі і з сабой, адстойвае свае прынцыпы, мяняе свае прынцыпы, разгадвае чужыя таямніцы... і ці мала што яшчэ...

Такое моцнае заглыбленне ў школьныя будні і святы даволі жорстка акрэслівае аўдыторыю кнігі: падлеткі і тыя, хто хоча вяртацца і перажываць зноў усе "выгоды" пубертатнага перыяду, апісаныя адпаведнай спрошчанай мовай. Гэта не суперкніга для любога ўзросту, як найславуцейшы "Гары Потэр" або сур'ёзная С кем бы побегать Давіда Гросмана.

Урок беларускай мовы
За сачыненне - 8/6.
Напісана проста-добра. Дастаткова проста і натуральна, каб падлетак не праштурхоўваўся праз словапляценне дарослага; недастаткова добра, каб тэкст стаў узорам прыгожага пісьменства. Змест відочна пераважае над формай - многа ўсяго і гэта ўсё трэба лаканічна пераказваць.

Перфект аўтару за лёгкі слэнг, няўжо мы дажылі да тых прагрэсіўных дзён, калі афіцыйнае выдавецтва "Мастацкая літаратура" дазваляе сабе (і нам) ужываць такія частотныя словы, як "пофіг", "трындзец", "тэліць", "херня", не толькі "сэкс", але і "трах".
Праца над памылкамі
Я вельмі старалася адключыць у галаве праверку правапісу. Тым больш што электронны варыянт з сайта-які-нельга-называць далёкі ад дасканаласці (там, адпаведна часопіснай публікацыі, вялікі эпізод прапушчаны і пераказаны коратка словамі рэдактара). Будзем думаць, што ў папяровай кнізе не сустракаюцца праз раз "дзявятка" і "дзевяты", "крыятывяць" і "крэатывіць", "дзяўчыны" замест "дзяўчат" і "чацвёра дзяўчат", хоць "чацвёра" не ўжываецца з жаночым родам; можа, там паправілі "на поле жне" як "на полі", "звяртацца за дапамогай" як "па дапамогу", "за сушняком" як "па сушняк", "нас прабачыла" на "нам прабачыла", "двума парамі" на "дзвюма" і так далей, так далей... Гатовая біцца лбом аб сценку ад роспачы - няўжо мы назаўсёды страчваем правільнае ўжыванне прыстаўных галосных ("біцца ілбамі", "да ілба" - трэба "біцца лбамі", "да лба"): з дзясятка апошніх чытаных беларускамоўных кніг, выдадзеных у новым тысячагоддзі, не было ніводнай(!) без памылковага напісання.

Урок матэматыкі

Юрась даводзіць ёй, што будучыня - цалкам спрагназаваная сучаснасцю, і матэматычным метадам можна прадказаць значныя падзеі.

Структура тэксту і логіка неблагія, але не ідэальныя. Падлеткавыя стасункі накрэсліваюцца ў няпростыя геаметрычныя фігуры з сяброўства, кахання, любові, віны. Аўтар задае складаную задачку з мноствам невядомых і пераменных. Цудоўна, што сюжэты ў сюжэце далёка не заўсёды схематычныя і прадказальныя ды амаль усе маюць рашэнне. Праўда, шмат лішніх (?) дэталяў і ёсць пару нестыковак (напрыклад, чаму юнак дзівіцца несіметрычнаму матыльку, калі ён бачыў яго ў дзяцінстве ў рэальнасці). Пад канец жа аўтар цалкам забываецца на галоўную антаганістку галоўных герояў. Ну, і ў фінале дае некалькі салодкіх меладраматычных развязак. Хай так, падлеткі, як правіла, любяць казкі, толькі нікому ў гэтым не прызнаюцца.

Хочацца верыць, што сапраўды троху прыпынілася цкаванне "батанікаў" і сярод падлеткаў дзякуючы Шэрлаку Камбербэтчу і хай-тэку ўсталявалася мода на інтэлект. У "нашай", гапееўскай кампаніі ажно два разумнікі: матэматык і проста эрудыт, але галоўны - просты хлопец, з якім зручна асацыяваць сябе чытачу. Дарэчы, у кнізе можна нават убачыць пэўнае лёгкае супрацьстаянне ўтылітарызму матэматыкі і хаатычнай фальклорнай пачуццёвасці - так бы мовіць розуму і сэрца.

Біялогія
Мы назіраем праўдападобных падлеткаў у натуральным жыццёвым асяродку: яны глядзяць "Гульню тронаў", завісаюць у інтэрнэце, належаць да розных субкультураў (толькі "антыфа" хіба не састарэлы рух?), разважаюць над дарослымі пытаннямі, задужа далікатна кранаюць тэму сэксу...

На жаль, ненатуральнымі намаляваныя дарослыя. Ну ладна - настаўнікі: сапраўды, усведамленне, што яны таксама людзі, з слабасцямі, асабістым жыццём, закаханасцямі ці шкілетамі ў шафах - гэта ашаламляльнае адкрыццё старшакласніка. Але ўсе настаўнікі ў школе Гапеева ўсё разумеюць, ідуць насустрач, а калі адзін і не - то старога самадура, як высветлілася, школьнікі таксама зразумеюць і не проста прабачаць яму, але яшчэ і папросяць прабачэння (вы верыце? я - не). Асабліва смешна аўтар паказвае, як не трэба пісаць лісты ў міністэрства ці райана ў абыход школьнага кіраўніцтва: прыкол у тым, што менавіта лісты вышэй сапраўды эфектыўныя, у адрозненне ад унутраных разборак і дробязнай помсты завучаў і настаўнікаў.

А вось бацькі-цені зусім нерэальныя: яны з'яўляюцца, каб даць грошы (вось пашанцавала! усім бы так), ключы ад лецішча, апавесці сваю кранальную гісторыю, падтрымаць... Вельмі педагагічна, але не дужа рэалістычна. Галоўны канфлікт пакаленняў адсутнічае. У аднаго хлопца, праўда, бацька-алкаголік (ён яшчэ і праграміст, а жонка ў яго прагрэсіўная журналістка - як гэта можа спалучацца, не ведаю), але сапраўднага брыдотнага побытавага алкагалізму вы не ўбачыце.

І давайце ўжо пяройдзем да галоўнага ўрока...

Урок шчырасці

Ненавіджу школу, ненавіджу горад. Усё несапраўднае. Паказуха. Падробка.

Нідзе нічога сапраўднага! Жадаем - адно, кажам - другое, робім - трэцяе.

Як я памятаю гэтае падлеткавае жаданне сапраўднага! Як трапна аўтар схапіў мо найгалоўнейшае для юнака. Але як жа ён змазаў вострыя вуглы...

Няма ў кнізе ні сапраўднай сацыяльнай бяды, ні адхіленых, сацыяфобных падлеткаў (надта ўжо лёгка гапееўскія стасункуюць з дарослымі), ні сапраўднай бойкі, ні сапраўднага булінгу. Сябры натрапляюць на бамжа - і гэта ветлівы няшчасны бомж. Ну, ок, пашанцавала. Веру, бываюць нават такія шчырыя, як у кнізе, бээрэсэмаўцы (чаго не трапляецца ў нашым дзіўным свеце, хоць рэчаіснасць і сумняваецца). У сітуацыі супрацьстаяння між дарослымі гучыць фраза "знайшоўся бэнээфавец" - і я не разумею, да чаго яна, бо ўся ж кніга на беларускай, а гэта традыцыйны закід менавіта да мовы - праўдзівая фраза ў непраўдзівай сітуацыі. Нейкіх хлопцаў затрымліваюць за прыналежнасць да субкультуры, але гэта ў суседняй школе, нашаму герою пагражае толькі канфлікт за майку з сімволікай (не той сімволікай, пра якую вы падумалі, і герой урэшце ідзе на такі жаданы ўсімі кампраміс) - і гэта таксама не пра сапраўдны канфлікт апазіцыйнай беларускай моладзі.

Аўтар як бы намякнуў на праўду, але ўсе вострыя вуглы абышоў. Дык ён малайчына ці... трус? Паўпраўда - хіба не паўхлусня?.. Не ведаю, можа, не ўсім маладым патрэбная жорсткая літаратура пра рэчаіснасць як яна ёсць. Добра, калі кніга сапраўды захапляе і вучыць. Выдатна, што і такая кампрамісная кніга выйшла ў дзяржаўным выдавецтве і будзе даступная ў бібліятэках і кнігарнях. І я таксама не люблю чарнухі ў літаратуры, але мяне чамусьці засмучае лайтавая версія жыцця.

По-русски лайтовая версия жизни...

Информационный час
Перед нами сильная подростковая книга. Динамическая, реалистичная, педагогическая, оптимистичная. Способная захватить экшеном и вдохновить на философствование, а также воспитать хорошего ответственного гражданина, куда ж без этого.

Основное действие происходит в школе и вокруг нее. Первые две четверти десятого класса и немного третьей. Уроки, родители, хобби, пикники, компы и тусня. Три парня и одна девушка - в главных ролях. Название немного обманывает: волшебства нет, есть пара эпизодов с легкой мистикой на уровне народных заговоров и приворотов.

Школота знакомится, дружит, предает, враждует, интригует, смертельно обижается, снимает вместе кино, ездит на дачу, устраивает стриптиз прямо на перемене в классе, жалеет пьяного учителя и трезвых учительниц, помогает бомжу, ищет общий язык с родителями и с собой, отстаивает свои принципы, меняет свои принципы, разгадывает чужие тайны... и мало ли что еще...

Такое сильное погружение в школьные будни и праздники довольно жестко очерчивает аудиторию книги: подростки и те, кто хочет возвращаться и переживать снова все "выгоды" пубертатного периода, описанные соответствующим упрощенным языком. Это не суперкнига для любого возраста, как знаменитейший "Гарри Поттер" или серьезная С кем бы побегать Давида Гроссмана.

Урок белорусского языка
За сочинение - 8/6.
Написано просто-хорошо. Достаточно просто и естественно, чтобы подросток не продирался через словоплетение взрослого; недостаточно хорошо, чтобы текст стал образцом изящной словесности. Содержание явно превалирует над формой - много всего и это всё нужно лаконично пересказывать.

Перфект автору за легкий сленг, неужели мы дожили до тех прогрессивных дней, когда официальное издательство "Мастацкая літаратура" позволяет себе (и нам) применять такие частотные слова, как "пофиг", "трындец", "тэлить", "херня", не только "секс", но и "трах".
Работа над ошибками
Я очень старалась отключить в голове проверку правописания. Тем более что электронный вариант с сайта-который-нельзя-называть далек от совершенства (там, соответственно журнальной публикации, большой эпизод пропущен и изложен кратко словами редактора). Будем думать, что в бумажной книге не встречаются через раз "дзявятка" и"дзевяты", "крыятывяць" и "крэатывіць", "дзяўчыны" вместо"дзяўчат" і "чацвёра дзяўчат", хоть "чацвёра" не используется с женским родом; может, там поправили "на поле жне" как "на полі", "звяртацца за дапамогай" как "па дапамогу", "за сушняком" как "па сушняк", "нас прабачыла" на "нам прабачыла", "двума парамі" на "дзвюма" и так далее, так далее... Готова биться лбом о стенку от отчаяния - неужели мы навсегда теряем правильное применение приставных гласных ("біцца ілбамі", "да ілба" - надо "біцца лбамі", "да лба"): из десятка последних читаных белорусскоязычных книг, изданных в новом тысячелетии, не было ни одной (!) без ошибочного написания.

Урок математики

Юрий уверял ее, что будущее - полностью спрогнозировано настоящим, и математическим методом можно предсказать значимые события.

Структура текста и логика неплохие, но не идеальные. Подростковые отношения рисуются в непростые геометрические фигуры из дружбы, влюбленности, любви, вины. Автор задает сложную задачку с множеством неизвестных и переменных. Здорово, что сюжеты в сюжете далеко не всегда схематические, предсказуемые и почти все имеют решение. Правда, много лишних (?) деталей и есть пару нестыковок (например, почему юноша удивляется несимметричной бабочке, если он видел ее в детстве в реальности). Под конец же автор совершенно забывает главную антагонистку главных героев. Ну, и в финале дает несколько сладких мелодраматических развязок. Пусть так, подростки, как правило, любят сказки, только никому в этом не признаются.

Хочется верить, что действительно немного приостановилась травля "ботаников" и среди подростков благодаря Шерлоку Камбербэтчу и хай-тэку установилась мода на интеллект. В "нашей", гапеевской компании аж два умника: математик и просто эрудит, но главный - простой парень, с которым удобно ассоциировать себя читателю. Кстати, в книге можно даже увидеть некоторое легкое противостояние утилитаризма математики и хаотичной фольклорной чувственности - так сказать ума и сердца.

Биология
Мы наблюдаем правдоподобных подростков в естественной среде обитания: они смотрят "Игру престолов", зависают в интернете, принадлежат к разным субкультурам (только "антифа" разве не устарелое движение?), размышляют над взрослыми вопросами, слишком осторожно затрагивают тему секса...

К сожалению, неестественными изображены взрослые. Ну, ладно - учителя: действительно, осознание, что они тоже люди, со слабостями, личной жизнью, влюбленностями или скелетами в шкафах - это ошеломляющее открытие старшеклассника. Но все учителя в школе Гапеева всё понимают, идут навстречу, а если один и нет - то старого самодура, как выяснилось, школьники также поймут и не просто простят ему, но еще и попросят прощения (вы верите? я - нет). Особенно смешно автор показывает, как не надо писать письма в министерство или районо в обход школьного руководства: прикол в том, что именно письма выше действительно эффективны, в отличие от внутренних разборок и мелочной мести завучей и учителей.

А вот родители-тени совсем нереальные: они появляются, чтобы дать денег (вот повезло! всем бы так), ключи от дачи, рассказать свою трогательную историю, поддержать... Очень педагогично, но не очень реалистично. Главный конфликт поколений отсутствует. У одного парня, правда, отец-алкоголик (он еще и программист, а жена у него прогрессивная журналистка - как это может сочетаться, не знаю), но настоящего отвратительного бытового алкоголизма вы не увидите.

И давайте уже перейдем к главному уроку...

Урок искренности

Ненавижу школу, ненавижу город. Все ненастоящее. Показуха. Подделка.

Нигде ничего настоящего! Желаем - одно, говорим - второе, делаем - третье.

Как я помню это подростковое желание настоящего! Как метко автор схватил, может, самое главное для молодых. Но как же он смазал острые углы...

Нет в книге ни настоящей социальной беды, ни отстраненных, социофобных подростков (слишком уж легко гапеевские общаются со взрослыми), ни настоящей драки, ни настоящего буллинга. Друзья натыкаются на бомжа - и это вежливый несчастный бомж. Ну, ок, повезло. Верю, бывают даже такие искренние, как в книге, бээрсээмовцы (чего не попадается в нашем странном мире, хотя действительность и сомневается). В ситуации противостояния между взрослыми звучит фраза "нашелся бэнээфовец" - и я не понимаю, к чему она, вся же книга на белорусском, а это традиционный наезд именно на язык - правдивая фраза в ложной ситуации. Каких-то парней задерживают за принадлежность к субкультуре, но это в соседней школе, нашему герою грозит только конфликт за майку с символикой (не той символикой, о которой вы подумали, и герой в конце концов идет на желанный всеми компромисс) - и это тоже не о настоящем конфликт оппозиционной белорусской молодежи.

Автор как бы намекнул на правду, но все острые углы обошел. Так он молодец или... трус? Полуправда - разве не полуложь?.. Не знаю, может, не всем молодым нужна жесткая литература о действительности как она есть. Хорошо, если книга действительно захватывает и учит. Замечательно, что и такая компромиссная книга вышла в государственном издательстве и будет доступна в библиотеках и книжных магазинах. И я тоже не люблю чернухи в литературе, но меня почему-то огорчает лайтовая версия жизни.