У сярэдзіне 90-х я напісаў артыкул для «Нашай Нівы», які хутчэй быў скіраваны да прафесійных літаратараў, маўляў, хутка наступіць час, калі мусім працаваць бясплатна, выключна дзеля беларускай культуры і ўласна Беларусі. Без ганарараў і якіх кольвечы дабротаў, наадварот, укладаючы ў гэта свае рэсурсы – як матэрыяльныя, так і духоўныя. Гэты мой заклік не ўсе успрынялі адпаведным чынам. Хтосьці нават назваў мяне «камунякам», які хоча прымусіць пісьменнікаў працаваць як батракоў.
І якое было маё здзіўленне, калі народны паэт Беларусі Ніл Гілевіч абвясціў, што пачынае выдаваць свой поўны збор твораў за ўласны кошт. І што вы думаеце, з 2003 года па 2013-ы выдаў 23 тамы сваіх твораў. За свой кошт. Часам яму дапамагалі сябры. Але прынамсі ніводнай дзяржаўнай капейкі пад гэта не было выдаткавана. Чаму так здарылася? Бо Гілевіч ўвайшоў у жорсткую апазіцыю да рэжыму. У выніку яго не толькі спынілі друкаваць у дзяржаўных выдавецтвах, але і нават не дазволілі пахаваць на Усходніх могілках, і паэт быў пахаваны на Кальварыйскіх могілках. А гэта не проста паэт, а Народны паэт Беларусі.
Ніл Сымонавіч не разгубіўся ў такой сітуацыі, а пачаў за кошт уласнай пенсіі выдаваць свой збор твораў. Некаторыя тамы выходзілі тыражом 50 асобнікаў. Але выходзілі.
На шчасце, у Беларусі ўжо былі незалежныя выдавецтвы. І зборнікі вершаў Ніла Сымонавіча перыядычна пачалі выходзіць у выдавецтвах «Кнігазбор» і «Про Хрыста». Выдавецтва «Про Хрыста» было заснавана каталіцкім часопісам «Наша Вера», галоўным рэдактарам яго з'яўляецца Хрысціна Лялько. Як раз «Про Хрыста» і выдала адну з апошніх кніг выбраных вершаў Ніла Гілевіча «І чую я голас», укладзеную самім аўтарам. Дарэчы аўтар сам напісаў і прадмову да зборніка. І гэта досыць цікавая прадмова. У ён аўтар тлумачыць, што паэт мае права пісаць сумныя вершы і распавёў у прадмове як яго з першых крокаў у паэзіі моцна крытыкавалі «за драматычныя і нават трагічныя матывы». І як ён усё адно адстойваў сваё права на смутны верш. І дарэчы пачаў гэтую кнігу вершам «Пры дарозе...», які 1955 годзе моцна зкрытыкаваў за ўпадніцтва Максім Лужанін. Дарэчы і верш «Вы шуміце, шуміце нада мною, бярозы» моцна крытыкаваўся масцітым крытыкам Рыгорам Бярозкіным. Але кампазітар Эдуард Ханок напісаў на верш песню і яна стала практычна народнай. Таму паэты не вельмі сумуйце, калі вас моцны крытыкуюць.
Але пры ўсім гэтым, на маю думку, найбольш моцныя вершы Ніла Гілевіча нясуць аптымістычны, бадзёры запал. Бадай ніхто з паэтаў яго пакалення не мог з ім паспаборнічаць у намінацыі «патрыятычны сацыяльны верш».
Куды, у якую дзяржаву,
Наяве, а быццам у сне,
На гібель, на здзек і няславу
Вы выгналі з дому мяне?
Куды, паяднаўшы ў хаўрусе
Усякую погань i гнюсь,
З дзяржавы маёй — з Беларусі
Вы выгналі прэч Беларусь?
