3.5

Ад наканавання не збегчы - дастаткова адзін толькі раз ублытацца ў "высокія справы" і выбрацца з іх пераможцам, захаваўшы уласнае жыццё, ды яшчэ і праявіць розум, адвагу, прынцыповасць, і ўсё, колькі не спрабуй жыць ціха, не атрымаецца. Напэўна, гэта закон лёсу - калі хоць раз ты апынуўся ў самым цэнтры навальніцы, ты будзеш прыцягваць маланкі зноў і зноў. І вядома ж, гонару зухаватага і самаўпэўненнага шляхціча не пасуе ад іх ухіляцца. А вось сталы і крыху стомлены авантурамі доктар і прафесар жадаў бы простага сямейнага шчасцця і адданасці навукі. Але куды там...

З падзей першай часткі прайшло тры гады. Баўтрамей Лёднік, былы алхімік і былы слуга, а зараз шляхтіч і прафесар, палохае сваім абліччам ужо не ворагаў, а студэнтаў Віленскай акадэміі, вядзе бойкі з іезуітамі на карысць навукі і ратуе ад хваробаў недасканалыя арганізмы і радавітых магнатаў, і простых месцічаў. Пранціш Вырвіч, яго былы гаспадар, а зараз сябар і студэнт той самай акадэміі, атрымлівае ўсе асалоды студэнцкага жыцця - бойкі ў карчмах, карты падчас лекцый, прыгожыя паненкі ў высокіх вокнах і прыемныя начныя авантуры, а таксама ўспаміны пра некую высакародную панну, якая ўзрушыла наіўнае і нявопытнае сэрца хлопца, а сама танчыць на варшаўскіх балях і гора не ведае. Але час стаіць неспакойны. 1762 год. Да першага падзела Рэчы Паспалітай сквапнымі суседзямі застаецца адзінаццаць гадоў. У краіне пануе безуладдзе, магнаты інтрыгуюць, шляхта жыве п'янкамі, наездамі і двубоямі, сяляне ядуць хлеб з кары і імкнуцца без лішняй патрэбы не трапляць на вочы разбэшчаным панам. Эпоха страчаных магчымасцяў. Час сутыкнення навукі і цёмных забабонаў, галантнае стагоддзе, калі кошт жыцця складаўся з кошту маёмасці і гучнасці прозвішча. У гэты час доктар Лёднік, захоплены ідэямі Асветніцтва, і Пранціш Вырвіч, збяднелы, але горды шляхтіч, адчуваюць сябе асабліва няўтульна. Да того ж, сябрам у рукі плыплывае новая таямніца, а за ёй - новыя авантуры, падчас якіх давядзецца сустрэцца са старымі знаёмымі (вучоным аптэкарам, небяспечным панам Ватманам) і абзавесціся новымі (сярод якіх маім адназначным фаварытам з'яўляецца пан Агалінскі, Амерыканец, бо хоць упершыню ён і з'яўляецца ў якасці "дрэннага хлопца", але адразу ж зразумела, што гэта маска і напрыканцы гісторыі ён будзе сярод станоўчых герояў; калі не заб'юць, вядома - раман авантурны).

Авантуры цалкам адпавядаюць часу - калі яшчэ можна было пабачыць побач аднолькава шчырае захапленне астралябіяй і цмокам, лекцыі пра гігіену і паляванне на вядзьмарак, складаные механізмы і нанясенне стыгматаў. Да таго ж, героям давядзецца выправіцца ў падарожжа і пабачыць, як жывуць людзі ў далёкай Ангельшчыне (і ўвязацца ў новыя клопаты, што зусім не навіна для прыгодніцкай літаратуры). І я зноў скажу, што мне вельмі падабаецца выбар эпохі, якая з'яўляецца фонам для прыгодаў. Але Людміла Рублеўская невыпадкова называе свае раманы фантасмагарычнымі - гісторыя пераплятаецца з містыкай і шматлікімі дапушчэннямі. І зрэшты, гэта не дысертацыя, каб іх трэба было абгрунтоўваць - творца мае права на вольнасці. Хаця беларускі патрыятызм падаўся мне залішнім і крыху штучным. Справа, зразумела, не ў гонары за свой народ і гатоўнасці аддаць жыццё за сваю краіну, а ў канкрэтных словах "Беларусь" і "беларусы" у XVIII стагоддзі. Падаецца, што лепей было б выкарыстаць этнонім "ліцвіны".

Падсумоўваючы, скажу, што раман, безумоўна, цікавы і захапляльны. Героі, негледзячы на некоторы схематызм, уласцівы жанру (Лёднік усё болей і болей нагадвае капітана Блада і Андрэя Беларэцкага), выглядаюць і дзейнічаюць як жывыя людзі (якое задавальненне назіраць за паннай Багінскай, а якую моцную эвалюцыю прайшоў характар Пранціша Вырвіча!). І, што меня асабліва прываблівае ў "Авантурах", дык гэта гумар. На жаль, у другой частцы хапае трагічных падзей, без якіх можна было б і абысціся.